بورت (burette) یک استوانه شیشه‌ای است که بر روی آن به‌دقت درجه‌بندی (درجه‌بندی این وسایل برعکس بوده و صفر آنها در بالا قرار می‌گیرد) شده است و با شیری در انتهای آن ساخته می‌شود. شخصی به نام فرانکوس آنتونی هنری دسکروزیلین، این وسیله را در سال ۱۷۹۱ اختراع کرد که تا امروز کاربردهای فراوانی دارد. با استفاده از علامت‌هایی که روی لوله دارد می‌توان حجم عاری از مایع را تعیین کرد. همچنین روی آن‌یک سوپاپ و دریچه برای کنترل جریان محلول شیمیایی تعبیه‌شده است.
بورت‌های پرکاربرد معمولاً ۵۰ میلی‌لیترند. بورت‌های ۵۰ میلی‌لیتری، در مقیاس ۱/۰ میلی‌متر درجه‌بندی‌شده‌اند. این وسیله در شیمی تجزیه و خصوصاً تیتراسیون برای توزیع یک مقدار متغیری از محلول شیمیایی و اندازه‌گیری مورداستفاده قرار می‌گیرد. به‌عبارتی‌دیگر، برای ریختن حجم معینی از واکنشگرهای مایع، از این وسیله استفاده می‌شود. بورت‌ها حجم‌های مختلفی دارند و در دورنگ سفید و قهوه‌ای موجودند.
انواع بورت آزمایشگاهی
جنس بورت‌ها از شیشه‌های بوروسیلیکات یا پیرکس است. این وسیله‌ی آزمایشگاهی بسته به نیاز کاربر، به دودسته تقسیم می‌شود که عبارت است از:
- حجمی
این نوع بورت‌ها به‌منظور اندازه‌گیری و انتقال حجم مشخصی از مایع ساخته می‌شوند. این نوع بورت می‌تواند شیشه‌ای یا پلاستیکی باشد.
- پیستونی یا دیجیتال
این نوع از بورت شامل یک سوراخ و پیستون است. دقیقاً مانند سرنگ. بورت‌های پیستونی یا دیجیتال به دو نوع دستی و اتوماتیک تقسیم می‌شود. بورت‌های اتوماتیک شامل یک مخزن پرکننده و دو راه خروجی هستند و می‌توانند شیشه‌ای و یا پلاستیکی ساخته شوند. لازم به ذکر است که در کنار این وسیله‌ی آزمایشگاهی یکسری لوازم جانبی نیز استفاده می‌شود که عبارت‌اند از؛پوآر (این وسیله فشاری به محلول وارد می‌کند و باعث می‌شود محلول به ستون بورت انتقال یابد)، مخزن (این وسیله به استوانه‌ی مدرج بورت اتوماتیک، متصل می‌شود و محلول از طریق این مخزن به استوانه راه می‌یابد) و گیره‌ی بورت (این وسیله دارای دو فک است. فاصله‌ی این دو فک با یک پیچ کنترل می‌شود. این وسیله برای نگهداری بورت به‌صورت عمود مورداستفاده قرار می‌گیرد).
روش استفاده از burette در آزمایشگاه
بورت وسیله نسبتاً ساده‌ای است. برای کار با آن، ابتدا لازم است که با استفاده از گیره، نگه‌داشته شود. این وسیله به دلیل نوک‌تیزی که دارد، نمی‌تواند روی میز قرار بگیرد و همیشه باید حتماً با یک گیره بورت نگه‌داشته شود. همچنین همان‌طور که گفته شد، بورت شیشه مدرجی است که شیری در پایین آنها تعبیه‌شده است و می‌توان مقدار مایع خروجی را با آن شیر کنترل کرد.
- قبل از استفاده از این وسیله، باید آن را دو یا سه مرتبه و هر بار با ۵ میلی‌لیتر محلول، شست‌وشو دهید. سپس محلول را تا بالاتر از درجه صفر در داخل آن بریزید.
مایعات از بالا به داخل بورت‌ها ریخته می‌شوند و بعدازآن به مخزن دیگری منتقل می‌شوند. بعضی از این مخزن‌های متصل، پلاستیکی‌اند و انعطاف‌پذیری خوبی دارند. با فشردن این مخزن، مایع و یا محلول داخل آن وارد بورت می‌شود. مخزن از جنس پلی‌اتیلن است. همچنین در زیر بورت‌ها مخازنی مانند بشر، ارلن، دیش، بالن و ظروف آزمایشگاهی دیگر نیز قرار می‌گیرد. بعدازآنکه مایع یا محلول را داخل آن ریخته شد. باید شیر بورت را کمی بازکنید تا هوای حبس شده در نوک بورت خارج شود.
حال، ظرف پرشده از مایع یا محلول را زیر بورت قرار دهید و قطره‌قطره از بورت به آن اضافه کنید. برای شست‌وشوی این وسیله نیز باید گفت، قبل از استفاده از آن باید با محلول به‌خوبی شسته شود. بعدازآن اجازه دهید محلول از آن خارج شود. همچنین وسیله‌ای به نام بورت شور ساخته‌شده که کار شست‌وشوی این وسیله را بسیار راحت‌تر کرده است. این وسیله اتوماتیک و از جنس پلاستیک ساخته‌شده است. شامل دو قسمت اصلی است. این بخش‌ها مختصراً عبارت‌اند از:
- سبد شست‌وشو
از این قسمت برای ثابت نگه‌داشتن بورت استفاده می‌شود. همچنین عمل شست‌وشو را بسیار راحت‌تر می‌کند و احتمال شکستن بورت بسیار پایین می‌آید.
- جار شست‌وشو
برای راحت‌تر شستن بورت، ابتدا آن را درون محلول‌های شست‌وشو خیس می‌کنند. این عمل برای بهبود عملکرد انجام می‌شود.
تفاوت بورت با پیپت
درواقع پیپت وسیله‌ای برای انتقال مایع و دارای دقت کمتری در مقایسه با بورت است. اما بورت وسیله‌ای برای جابه‌جایی یک مقدار از مایع با دقت بالا است و برخلاف پیپت که صفر آن در پایین است، صفر آن در بالا قرار دارد.
نکات مهم در استفاده بورت
در طی عمل تیتراسیون، محلولی که از این وسیله به داخل ارلن مایر می‌ریزد. نباید در یک نقطه جمع شود بلکه باید در طول تیتراسیون مرتباً به هم زده شود تا قطرات کاملاً در تمام نقاط آن پخش شوند. نوک بورت آزمایشگاهی نباید از ارلن مایر خیلی فاصله داشته باشد تا قطره‌ها به اطراف پخش نشود. بعد از هر تیتراسیون محلول باقیمانده در این وسیله، ابتدا با آب و سپس آب مقطر شسته شود و شیر آن در حالت بازکرده و به‌طور وارونه به گیره وصل شود. محلول نباید به‌طور طولانی در این وسیله بماند، مخصوصاً اگر محلول قلیایی باشد. چراکه در این صورت شیر این وسیله بسته‌شده و باز کردن آن مشکل است.
- شیر این وسیله، باید با مقدار کمی گریس چرب شود تا به‌راحتی بچرخد، زیاد بودن گریس باعث مسدود شدن شیر بورت می‌شود.
- هنگام خواندن درجه بورت زمانی که محلول‌های شفاف درون آن ریخته شده است. باید دقت شود که سطح محدب مایع با خط درجه موردنظر مماس باشد ولی در محلول‌های رنگی مثل پرمنگنات پتاسیم باید سطح بالایی مایع با خط درجه موردنظر مماس باشد.
راهنمای انتخاب بورت آزمایشگاهی
اگر از دیدگاه تحمل گنجایش و زمان خروج مایع به دو بورت A و B نگاه کنید، می‌بینید که بورت A تنها نیمی از B است. افرادی که قصد دارند آزمایش‌های تجزیه‌وتحلیل شیمیایی که نیاز به‌دقت بالا در اندازه‌گیری دارند، انجام دهند، باید از بورت A استفاده کنند. اگر گنجایش این وسیله، بیش‌ازحد اندازه شود، تحمل گنجایشی رخ می‌دهد. بنابراین برای جلوگیری از بروز هرگونه خطا در اندازه‌گیری نهایی، تکنسین باید از بورت‌های مطابق با استانداردهای محلول تیتراسیون استفاده کند. لازم به ذکر است که انتخاب این وسیله آزمایشگاهی، بسته به ماهیت محلول تائید می‌شود.
نتیجه‌گیری
به‌طورکلی بورت‌های آزمایشگاهی انواع مختلفی دارند. بورت‌های بدون درپوش، بورت‌های نشسته، بورت‌های پیستونی سه کاناله، بورت‌های دارای درپوش و بورت‌های دارای پیستون جانبی به‌عنوان زیرمجموعه‌های انواع بورت معرفی می‌شوند. اهمیت بورت‌های با درپوش و بدون درپوش بیشتر از بقیه است.
